17
қараша
2021
ДЫБЫС АЙТУДЫҢ БҰЗЫЛУЫНЫҢ СЕБЕПТЕРІ
Зияты қалыпты дамыған балалардың дыбыс айтуының бұзылуының негізгі себептері:
1. Естуінің төмендеуі.
Баланың ерте жасында естуінің төмендеуі оның дыбыс айтуының дамуына ғана емес , жалпы сөйлеу тілі дамуына кері әсер тигізеді.
2. Сөйлеу тіл дыбыстарын естіп ажыратуының бұзылуы
Сөйлеу тіл дыбыстарын естіп ажыратуыныңбұзылған жағдайда балалар жақсы естиді, бірақ акустикалық жақын дыбыстар оларға ұқсас болып естіледі( мысалы, «с» және «ш»). Бұндай бұзылыстар ерте жаста дыбысайтуында жас ерекшеліктері болып көрінеді, бірақ оларға қарағанда келешекте өз бетімен, яғни логопедиялық көмексіз жойылмайды және міндетті түрде баланың жазуында көрініс алады. Сондықтан кешіктірмей 3-4 жасында баланың акустикалық жақын дыбыстарды естіп ажыратуының қалпын тексеру өте маңызды.
3. Артикуляциялық аппаратының қызыметінің бұзылуы.(артикуляциялық мүшелерінің епсіздігі)
Артикуляциялық мүшелерінің епсіздігі де дыбыс айтуының қалыптасуына кері әсер етеді, өйткені әр дыбысты айтқан кезде артикуляциялық мүшелер белгілі қалыпты сақтау тиіс.
4. Артикуляциялық аппаратының анатомиялық бұзылыстары
Тіс және жақ сүйектерінің дұрыс қалыптаспауы, тіл асты желбезегінің қысқа болуы, т.б салдарынан көп деген жағдайда дыбыстардың айтуының қалыптасуына кедергі болады. Мысалы , тіл асты желбезегінің қысқа болуы себебінен бала жоғары көтере алмайды,сондықтан «р» дыбысының дұрыс артикуляциясы бұл балады қалыптаспайды.
5. Сөйлеу тілінің дамуына әлеуметтік жағдайдың әсері.
Баланың айналасындағы адамдардың сөйлеу тілінің дұрыс болмауы немесе баланың сөйлеу тіліне көңіл бөлінбеуі.
Атап айтсақ ол:
üБаланың жанындағы адамдардың тез, асықпай сөйлеуі (бала дыбыстары есту және көру арқылы анық қабылдай алмайды
üОтбасында екі тілде сөйлеуі ( бала әр түрлі үлгіде естиді)
üАйналасындағы адамдардың дыбыс айтуы бұзылған адамдардың болуы (бала еліктеу арқылы дыбыстарды бұзып айтады)
ü«Педагогикалық» (ересетердің бала тіліне, соның ішінде тіл дыбыстарын айтуына көңіл бөлмеуі)
üЕресектердің баланы еркелетіп , соның «тілімен сөйлеу» ( баланың сөйлегені ересектерге ұнағандықтан, ол дұрыс сөйлеуге ұмтылмайды)
Көптеген жағдайда бір балада бірнеше себептер үйлесіп кездесуі мүмкін , бұл балалардың дыбыс айтуының қалыптасуына кері әсер етеді.
1. Естуінің төмендеуі.
Баланың ерте жасында естуінің төмендеуі оның дыбыс айтуының дамуына ғана емес , жалпы сөйлеу тілі дамуына кері әсер тигізеді.
2. Сөйлеу тіл дыбыстарын естіп ажыратуының бұзылуы
Сөйлеу тіл дыбыстарын естіп ажыратуыныңбұзылған жағдайда балалар жақсы естиді, бірақ акустикалық жақын дыбыстар оларға ұқсас болып естіледі( мысалы, «с» және «ш»). Бұндай бұзылыстар ерте жаста дыбысайтуында жас ерекшеліктері болып көрінеді, бірақ оларға қарағанда келешекте өз бетімен, яғни логопедиялық көмексіз жойылмайды және міндетті түрде баланың жазуында көрініс алады. Сондықтан кешіктірмей 3-4 жасында баланың акустикалық жақын дыбыстарды естіп ажыратуының қалпын тексеру өте маңызды.
3. Артикуляциялық аппаратының қызыметінің бұзылуы.(артикуляциялық мүшелерінің епсіздігі)
Артикуляциялық мүшелерінің епсіздігі де дыбыс айтуының қалыптасуына кері әсер етеді, өйткені әр дыбысты айтқан кезде артикуляциялық мүшелер белгілі қалыпты сақтау тиіс.
4. Артикуляциялық аппаратының анатомиялық бұзылыстары
Тіс және жақ сүйектерінің дұрыс қалыптаспауы, тіл асты желбезегінің қысқа болуы, т.б салдарынан көп деген жағдайда дыбыстардың айтуының қалыптасуына кедергі болады. Мысалы , тіл асты желбезегінің қысқа болуы себебінен бала жоғары көтере алмайды,сондықтан «р» дыбысының дұрыс артикуляциясы бұл балады қалыптаспайды.
5. Сөйлеу тілінің дамуына әлеуметтік жағдайдың әсері.
Баланың айналасындағы адамдардың сөйлеу тілінің дұрыс болмауы немесе баланың сөйлеу тіліне көңіл бөлінбеуі.
Атап айтсақ ол:
üБаланың жанындағы адамдардың тез, асықпай сөйлеуі (бала дыбыстары есту және көру арқылы анық қабылдай алмайды
üОтбасында екі тілде сөйлеуі ( бала әр түрлі үлгіде естиді)
üАйналасындағы адамдардың дыбыс айтуы бұзылған адамдардың болуы (бала еліктеу арқылы дыбыстарды бұзып айтады)
ü«Педагогикалық» (ересетердің бала тіліне, соның ішінде тіл дыбыстарын айтуына көңіл бөлмеуі)
üЕресектердің баланы еркелетіп , соның «тілімен сөйлеу» ( баланың сөйлегені ересектерге ұнағандықтан, ол дұрыс сөйлеуге ұмтылмайды)
Көптеген жағдайда бір балада бірнеше себептер үйлесіп кездесуі мүмкін , бұл балалардың дыбыс айтуының қалыптасуына кері әсер етеді.